Khái niệm
Khuyết tật học tập là thuật ngữ chỉ những rối loạn liên quan đến quá trình tiếp nhận, xử lý và vận dụng kiến thức trong các kỹ năng cơ bản như đọc, viết, hoặc tính toán. Đây là một dạng rối loạn bẩm sinh, bắt nguồn từ sự bất thường trong hoạt động của hệ thần kinh trung ương, khiến người mắc gặp khó khăn trong việc học dù có trí thông minh bình thường và được giáo dục đúng cách.
Các dạng khuyết tật học tập
Khuyết tật học tập bao gồm nhiều biểu hiện khác nhau, tùy vào kỹ năng mà người học gặp trở ngại. Dưới đây là một số dạng thường gặp:
- Khó khăn trong nghe hiểu: trẻ không nắm bắt hoặc xử lý tốt thông tin nghe được
- Khó khăn trong diễn đạt ngôn ngữ: trẻ gặp trở ngại khi nói, diễn đạt suy nghĩ hoặc dùng từ phù hợp
- Khó khăn trong đọc: trẻ đọc chậm, sai, hoặc không hiểu nội dung đã đọc
- Khó khăn trong viết: trẻ viết sai chính tả, sắp xếp ý không mạch lạc, hoặc viết rất chậm
- Khó khăn trong tính toán: trẻ gặp rối loạn khi thực hiện các phép toán hoặc hiểu khái niệm số học
- Khó khăn trong suy luận và tư duy logic: trẻ không dễ dàng phân tích, tổng hợp, hay đưa ra kết luận đúng từ dữ kiện
Nhận diện khó khăn học tập
Phát hiện sớm trẻ có khuyết tật học tập trong nhà trường vẫn là một thách thức lớn. Nhiều lý do dẫn đến điều này:
- Thiếu chuyên viên tâm lý học đường hoặc giáo viên được đào tạo chuyên sâu
- Phụ huynh có xu hướng phủ nhận tình trạng của con vì tâm lý e ngại
- Áp lực thành tích học tập của trường, lớp khiến việc đánh giá khách quan bị hạn chế
Nếu không được chẩn đoán và can thiệp kịp thời, trẻ có thể gặp nhiều khó khăn trong học tập và phát triển tâm lý, ảnh hưởng lâu dài đến lòng tự tin và định hướng tương lai.
Quy trình đánh giá cần trải qua nhiều bước:
- Trẻ được kiểm tra sức khỏe tổng quát bởi bác sĩ chuyên khoa để loại trừ nguyên nhân thực thể
- Sau đó, các chuyên gia tâm lý lâm sàng, tâm lý phát triển hoặc chuyên viên giáo dục đặc biệt sẽ tiến hành đánh giá sâu hơn để xác định tình trạng cụ thể
Trẻ có khuyết tật học tập không nên học hòa nhập hoàn toàn mà không có hỗ trợ phù hợp. Sự phối hợp giữa trường học, chuyên viên tâm lý và gia đình là yếu tố quan trọng giúp trẻ thích nghi, khắc phục hạn chế và tiến bộ.
Các chương trình can thiệp cá nhân hóa (IEP - Individualized Education Program) được thiết kế riêng cho từng học sinh sẽ giúp quá trình học tập trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.
Nguyên nhân dẫn đến khuyết tật học tập
Hiện nay, giới nghiên cứu vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác tuyệt đối của khuyết tật học tập. Tuy nhiên, có thể chia thành hai nhóm nguyên nhân lớn: sinh học và nhận thức.
1. Nguyên nhân sinh học
Các nhà khoa học cho rằng bất thường trong não bộ hoặc gen di truyền có thể là yếu tố chính. Một số giả thuyết tiêu biểu gồm:
- Thai nhi bị ảnh hưởng trong thời kỳ mẹ mang thai (do bệnh lý, nhiễm độc, dùng chất kích thích…)
- Cấu trúc hoặc hoạt động của não không hoàn thiện ở những vùng chịu trách nhiệm về ngôn ngữ, đọc – viết hoặc xử lý thông tin
- Sự kết nối giữa các vùng của não bộ không hiệu quả, làm gián đoạn dòng thông tin
- Di truyền từ gia đình: những người có họ hàng đời thứ nhất mắc chứng khó học thường có nguy cơ cao hơn
Ngoài ra, chấn thương não, suy dinh dưỡng, phơi nhiễm hóa chất, kim loại nặng hoặc thuốc trừ sâu cũng có thể làm tăng nguy cơ khuyết tật học tập ở trẻ.
2. Nguyên nhân nhận thức và tâm lý
Một số học sinh gặp khó khăn do giới hạn về trí nhớ ngắn hạn hoặc khả năng xử lý thông tin. Trẻ có thể nghe hiểu nhưng nhanh quên, khó ghi nhớ thông tin mới hoặc gặp rối khi cần sắp xếp, mã hóa kiến thức.
Sang chấn tâm lý, môi trường học tập căng thẳng hoặc phương pháp giảng dạy chưa phù hợp cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng này.
3. Các yếu tố đi kèm
Khuyết tật học tập thường xuất hiện cùng với các rối loạn khác, chẳng hạn:
- Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)
- Rối loạn hành vi
- Hội chứng Tourette
- Các dạng đa tật hoặc rối loạn cảm xúc
Kết luận
Khuyết tật học tập không đồng nghĩa với việc trẻ kém thông minh. Nhiều em chỉ đơn giản là học theo cách khác biệt, cần được hướng dẫn bằng phương pháp phù hợp. Sự thấu hiểu, kiên nhẫn và phối hợp giữa phụ huynh, giáo viên và chuyên viên tâm lý chính là chìa khóa giúp trẻ vượt qua khó khăn, phát huy hết tiềm năng của mình.
